اکثر ما مراقبت لازم را از دندان‌هایمان به عمل نمی‌آوریم و تنها زمانی به فکر آنها می‌افتیم که دچار دندان درد شویم. اما دندان‌ها را نباید دست کم بگیریم، بدون دندان جویدن و هضم غذا دشوار می‌شود، گفتار نارسا و نامفهوم می‌گردد و سلامت عمومی بدن به خطر می‌افتد. مسواک زدن نخستین گام برای داشتن دندان‌هایی سالم است. در ادامه با آناتومی دندان ها آشنا می شویم.
بخش‌های دندان
هر دندان از دو بخش اصلی تاج و ریشه تشکیل شده است. تاج و ریشه در محل گردن دندان به هم می‌رسند که معمولاً دقیقاً زیر خط لثه است.
تاج
بخش قابل مشاهده دندان در دهان را تاج گویند که از مینا، عاج و پالپ (مغز دندان) تشکیل می‌شود. ظاهر دندان به شکل و اندازه آن بستگی دارد.
- دندانهای ثنایای پیشین لبه صاف مانند قلم‌تراش دارند.
- دندانهای نیش، قرار گرفته بین ثنایا و آسیاب اول نوک تیز دارند.
- دندانهای آسیاب و آسیاب کوچک بزرگترند و کاسپ دارند.
- کاسپ بخش برآمده نوک تیز یا مخروطی شکلی است که روی سطح جونده دندان قرار دارد.
- وجود کاسپ‌های بزرگ روی دندانهای آسیاب و آسیاب کوچک تفاوت اصلی بین این دندان‌ها و دندانهای جلویی است.
- دندانهای آسیاب کوچک دو کاسپ دارند.
- دندانهای عقب چهار کاسپ یا بیشتر دارند.
- چهار دندان ثنایای دائمی فک پایین با سه کاسپ دندانهای شکل می‌روید که به مرور در اثر استفاده کردن ساییده می‌شود و لبه دندان صاف می‌شود.
- چهار دندان ثنایای دائمی فک بالا با سه کاسپ دندانهای شکل می‌روید که نسبت به کاسپ‌های روی دندانهای ثنایای فک پایین وضوح کمتری دارد. این کاسپ‌ها نیز معمولاً به تدریج ساییده می‌شود و لبه دندان صاف می‌شود.
مینا
- مینا پوشش سخت سفید رنگی است که روی تاج دندان را می‌پوشاند.
- مینا روی کاسپ‌ها، فرورفتگی‌ها و برجستگی‌های (پیت اند فیشور) دندانهای آسیاب و آسیاب کوچک را به خوبی می‌پوشاند.
- مینا سخت‌ترین ماده موجود در بدن است و عصب در آن وجود ندارد.
- پریدگی یا آسیب‌دیدگی مینا دردناک نیست.
- خون‌رسانی نیز در مینای دندان انجام نمی‌شود، به همین دلیل دندان لب‌پر شده به همان شکل باقی می‌ماند و خود به خود ترمیم نمی‌شود.
- مینا برخلاف استخوان و عاج نمی‌تواند خود را التیام دهد.
عاج
- عاج ماده سخت کرم‌رنگی است که بخش اعظم دندان را تشکیل می‌دهد.
- عاج در قسمت تاج با مینا و در قسمت ریشه با سمنتوم پوشیده می‌شود.
- عاج عصب‌ها و رگ‌های خونی (پالپ) تاج و ریشه را دربرمی‌گیرد و از آنها محافظت می‌کند.
- عاج زنده است و امکان شکل‌گیری عاج بیشتر وجود دارد. عاج با توجه به زنده بودن می‌تواند درد را ثبت کند.
- گاهی لایه محافظ عاج ثانویه روی مغز دندان کشیده می‌شود.
- این لایه در واکنش به پوسیدگی، ساییدگی، خوردگی، فرسایش یا شکستگی دندان هنگامی تشکیل می‌شود که عاج بدون محافظ شده باشد.
- در این شرایط دندان نسبت به تغییرات دما حساس می‌شود و درد می‌گیرد.
پالپ
به عصب‌ها و رگ‌های خونی دندان پالپ یا مغز دندان گفته می‌شود.
- پالپ کانال‌های ریشه و اتاق پالپ تاج را دربرمی‌گیرد.
- چنانچه پالپ در معرض عفونت ناشی از پوسیدگی یا آسیب‌دیدگی قرار بگیرد، از بین می‌رود و درد شدید بروز می‌یابد. ممکن است آبسه روی ریشه ایجاد شود.
- در صورت موفقیت‌آمیز نبودن عصب‌کشی چاره‌ای جز کشیدن دندان باقی نمی‌ماند.
ریشه‌ها
ریشه‌ها در حفره دندانی واقع در استخوان فک قرار دارند.
- دندانهای ثنایای پیشین و نیش تک‌ریشه‌ای هستند.
- دندانهای آسیاب کوچک یک یا دو ریشه دارند.
- دندانهای آسیاب دو یا سه ریشه دارند.
- هر ریشه یک کانال ریشه دارد که عصب‌ها و رگ‌های خونی از آن رد می‌شوند.
- ریشه‌ها با سمنتوم پوشیده و با رباط پریودنتال در جای خود نگه داشته می‌شوند.
سمنتوم
- به پوشش آهکی نازک روی ریشه‌ها سمنتوم گفته می‌شود.
- سمنتوم و مینا در محل گردن دندان به هم می‌رسند.
- عصبی در سمنتوم وجود ندارد.
- سمنتوم روی عاج ریشه‌ها را می‌پوشاند.
- سمنتوم به رباط پریودنتال متصل می‌شود.
رباط یا غشاء پریودنتال
رباط پریودنتال ریشه‌ها را به استخوان لثوی فک متصل می‌کند.
- هم عصب و هم رگ‌های خونی در رباط وجود دارد.
- رباط محافظی ارتجاعی بین دندان و استخوان است. رباط حرکت مختصر دندان را ممکن می‌سازد.
- دندان منعطف است و به صورت کاملاً ثابت به استخوان جوش نخورده است.