احتمالا شنیده‌اید که “دندانی که درد می‌کند باید کشیده شود”، اما این ضرب المثل مربوط به زمانی است که پیشرفت‌های دندانپزشکی وجود نداشته است. امروزه، به جای کشیدن دندان، از روش‌های درمان ریشه یا عصب کشی دندان استفاده می‌شود.
درمان ریشه و یا عصب کشی دندان چیست؟
درمان ریشه دندان، که اشتباها به آن عصب‌کشی دندان نیز اطلاق می‌شود، شامل خارج کردن ریشه یک دندان، تمیز کردن و شکل دادن به فضای کانال تراپی (RCT) و در پایان پر کردن آن است تا از نفوذ باکتری‌ها به این ناحیه و بازگشت باکتری‌ها به سیستم اعصاب دندان جلوگیری شود. هدف از انجام درمان ریشه دندان، اجازه دادن به باقی‌ماندن دندان در دهان بدون وجود اعصاب زنده در آن است، و با انجام این کار می‌توان از درد دندان در هنگام جویدن غذا و در بحث زیبایی لبخند بهره برد.
چه زمانی فرد احتیاج به عصب کشی دندان و یا درمان ریشه دندان دارد؟
قبل از این که به این بحث بپردازیم ابتدا شما را با مفهوم پالپ یا همان مغز دندان آشنا می کنیم:
پالپ چیست؟
پالپ یا مغز دندان به رگ‌ها و اعصاب دندان اشاره دارد. حفره مرکزی در تاج دندان به عنوان اتاق پالپ شناخته می‌شود و مجرای ریشه دندان نیز به عنوان کانال دندان شناخته می‌شود. در وضعیت عادی، مغز دندان فعال و زنده است، اما پوسیدگی‌ها و آزردگی‌های رگ‌ها و عصب‌ها می‌توانند منجر به درد و در نهایت مرگ مغز دندان و از بین رفتن آن شوند. اگر مغز دندان به هر دلیلی دچار آزردگی شدید شود، درمان ریشه دندان ضروری است.
اکنون که با مفهوم پالپ آشنا شده‌اید، به ادامه بحث اصلی، یعنی “زمانی که نیاز به درمان ریشه دندان است”، می‌پردازیم. درمان ریشه دندان لازم است هنگامی که باید تشخیص داده شود که بافت نرم مرکز دندان یا پالپ عفونی شده است. در این صورت، پزشک دندانپزشک وضعیت دندان‌های شما را بررسی کرده و با استفاده از عکس‌برداری رادیولوژی، وجود عفونت باکتریایی را مشخص می‌کند. در عکس‌برداری رادیولوژی از پرتو X برای تصویربرداری از دندان خراب بیمار استفاده می‌شود. عموماً، عفونت پالپ ناشی از پوسیدگی دندان بوجود می‌آید.
علائم عفونت دندان چیست؟
علائم زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد دندان شما عفونی شده است و نیاز به درمان ریشه یا عصب‌کشی دندان دارد. در اینجا به شایع‌ترین علائم عفونت دندان اشاره می‌کنیم تا شما به دندانپزشک مراجعه کنید. کلینیک دندانپزشکی مبین در تهران سریکی از کلینیک‌های ارائه‌دهنده خدمات درمان ریشه دندان در تهران است. علائم شامل:
- درد خودبه‌خودی دندان
- درد شبانه دندان
- درد دندان هنگام مصرف غذا و نوشیدنی‌های سرد و گرم
- تغییر رنگ دندان
- درد دندان هنگام جویدن مواد غذایی
- لغ شدن دندان یا سیاه شدن آن
- خارج شدن چرک از لثه و دردناک شدن غدد لنفاوی در ناحیه سر و گردن
- ورم لثه
این علائم نشانه‌های عفونت دندان می‌باشند که نیاز به بررسی بیشتر و مراجعه به دندانپزشک دارد. پس از گسترش عفونت در دندان، علائم درد به طور موقت کاهش می‌یابد و به نظر می‌رسد دندان درمان شده است، در حالی که عفونت به کانال دندان نفوذ کرده و باعث بروز مشکلات دیگر می‌شود.
چه عواملی باعث آسیب زدن به پالپ دندان می شوند؟
عوامل زیادی وجود دارند که منجر به آسیب دیدن پالپ می‌شوند، اما مهم‌ترین عامل آسیب دیدن پالپ دندان، تأخیر در ترمیم پوسیدگی‌ها است که باعث نفوذ میکروب‌ها به پالپ می‌شود. پوسیدگی‌های دندانی، اگر در مراحل ابتدایی تشخیص داده نشوند، می‌توانند بعد از تخریب مینا و عاج به پالپ رسیده و التهاب، آماس و بیماری پالپ را ایجاد کنند. عوامل دیگری که در آسیب دیدن پالپ نقش دارند، شامل:
- ضربه ناگهانی به دندان، حتی ضربه‌ای از قاشق یا شکستن تخمه، پسته و بادام
- پرکردگی‌های عمیق
- شکستگی و ترک دندان
- تحلیل و سایش شدید دندان‌ها و بیماری‌های پیشرفته لثه
تمام این عوامل نقش مهمی در آسیب زدن به پالپ دندان ایفا می‌کنند. همچنین، مشاهده شده است که برخی از مواد ترمیمی نیز ممکن است باعث آسیب زدن به پالپ دندان شوند. علاوه بر این، بیماری‌های شدید لثه می‌توانند منجر به صدمه به پالپ شوند که در چنین مواردی، درمان ریشه همراه با درمان لثه انجام می‌شود.
مراحل درمان ریشه دندان یا عصب کشی دندان
درمان ریشه دندان در ۴ مرحله اصلی انجام می‌شود. مرحله اول، دستیابی به کانال دندان (ROOT) است. مرحله دوم، تعیین طول ریشه است. مرحله سوم، تمیز کردن و شکل دادن به کانال، و مرحله چهارم، پر کردن کانال نام دارد. در ادامه، ما شرح مراحل انجام درمان ریشه دندان را به شما ارائه خواهیم کرد.
درمان ریشه دندان یا عصب کشی دندان توسط یک متخصص یا دندانپزشک عمومی انجام می‌شود. و بسته به سختی کار، معمولاً بین ۱ تا ۲ جلسه درمان ریشه دندان انجام می‌شود.
مرحله اول درمان ریشه دندان
در مرحله اول، برای انجام معاینه و بررسی وضعیت و میزان آسیب دندان، عکس رادیولوژی (عکس OPG) گرفته می‌شود. به منظور جلوگیری از احساس درد در هنگام انجام درمان ریشه دندان، از داروی بی‌حسی موضعی استفاده می‌شود. البته، درد هنگام عصب‌کشی دندان ممکن است به دلیل آبسه و عفونت دندان بسیار زیاد باشد. پس از بی‌حس کردن دندان، میله پلاستیکی برای خارج کردن بزاق دهان، در دهان بیمار قرار می‌گیرد. سپس، پوسیدگی‌هایی که در دندان ایجاد شده است، برداشته شده و عاج دندان برای دسترسی به ساقه پالپ دندان باز می‌شود. همچنین، از یک ابزار کوچک برای خارج کردن عفونت‌ها استفاده می‌شود.
مرحله دوم درمان ریشه دندان
در مرحله دوم عصب کشی دندان، پس از برداشتن پالپ آسیب‌دیده، ساقه پالپ و کانال‌های ریشه خالی و تمیز می‌شوند. این حائز اهمیت است که قبل از پر کردن دائم کانال‌های ریشه، تمامی بخش‌های کانال از تمامی عفونت‌ها پاک شده و خشک شوند. البته، در هنگام تمیز و خالی کردن کانال‌های دندان، ممکن است کانال‌های ریشه دندان تغییر شکل دهند و بزرگ شوند تا به دسترسی برای پر کردن دندان راحت‌تر انجام شود. بعد از خالی کردن و تمیز کردن کانال دندان، داروهایی به منظور تمیز کردن و خالی کردن دندان از هرگونه عفونتی، ریخته می‌شود و ممکن است دندان بیمار برای خارج شدن مایع و ترشحات احتمالی از آن، برای چند روز باز باقی بماند. اگر عفونت به لایه‌های داخلی دندان، یعنی ریشه دندان نفوذ کرده باشد، ممکن است برای بیمار آنتی‌بیوتیک تجویز شود. در صورتی که درمان ریشه دندان نیازمند چند جلسه درمان باشد، دندان را به صورت موقت پر می‌کنند تا از مواد غذایی و تماس با بزاق دور نگه داشته شود. در هر صورت، در این مدت از جویدن یا گاز گرفتن با استفاده از دندانی که در حال عصب کشی است تا زمانی که دندان درمان شده و ترمیم شود، پرهیز کنید.
مرحله سوم درمان ریشه دندان
پس از پاکسازی کامل عفونت‌ها و خشک کردن دندان، کانال دندان پر می‌شود. در این مرحله، ممکن است نیاز به تزریق مواد بی‌حسی باشد. اگر دندان شما در مرحله دوم به صورت موقتی پر شده باشد، ابتدا این پرکردگی برداشته می‌شود تا به این ترتیب بتوان به ناحیه داخل دندان دسترسی پیدا کرد. در این مرحله، از مواد مخصوص دندانپزشکی برای پرکردن دندان استفاده می‌شود تا به این ترتیب بتوان از حفاظت کانال‌های ریشه در برابر بزاق و نفوذ مواد خارجی اطمینان حاصل کرد.
مرحله چهارم درمان ریشه دندان
مرحله آخر درمان ریشه دندان همان مرحله ترمیم دندان است. به دلیل اینکه دندان معمولاً در این حالت به دلیل پوسیدگی زیاد صعیف شده و به صورت زیاد پر شده است، لازم است به منظور حفاظت از آن در برابر آسیب‌های آتی و همچنین کمک به بازگشت دندان به عملکرد طبیعی، ترمیم دندان انجام شود. این ترمیم به وسیله روکش دندان انجام می‌شود که باعث می‌شود دندان به طبیعی‌ترین شکل خود بازگردد. روکش دندان معمولاً از جنس طلا، پرسلاین یا ترکیبی از پرسلاین و فلز ساخته می‌شود. این روکش می‌تواند سایه‌زده شود تا به رنگ سفید دربیاید و تفاوتی با سایر دندان‌ها نداشته باشد.
پس از عصب‌کشی دندان، دندان ترمیم شده با روکش جدید می‌تواند به صورت عادی به فعالیت خود ادامه دهد. در روزهای ابتدایی پس از درمان ریشه دندان، دندان ممکن است حساس شود و با کوچک‌ترین سردی یا گرمی و یا مصرف غذاهای سرد یا گرم، احساس درد شدیدی را به وجود آورد. برای کنترل این مشکل می‌توانید از داروهای مسکن استفاده کنید. اگر درد یا فشار برای بیش از چند روز ادامه داشت، با پزشک معالج خود تماس بگیرید.
روکش دندان معمولاً از جنس طلا، پرسلاین یا ترکیبی از پرسلاین و فلز ساخته می‌شود.
آیا درمان ریشه دندان یا عصب کشی دندان درد دارد؟
احتمالاً بسیاری از افرادی که می‌خواهند دندان خود را عصب کشی کنند، در ابتدا از این نگرانی رنج می‌برند که عصب کشی ممکن است با درد زیادی همراه باشد و به طور کلی قابل تحمل نباشد! درد درمان ریشه دندان در بین مردم بسیار شناخته شده است. اما حقیقت این است که بسیاری از افرادی که دندان خود را عصب کشی کرده‌اند، اظهار کرده‌اند که درد عصب کشی دندان معمولاً شبیه به درد پر کردن دندان است و می‌توان گفت این روش تقریباً بدون درد است. در زمان عصب کشی دندان، سعی کنید از جویدن یا مصرف غذاهای سفت خودداری کنید تا زمان تکمیل درمان. در برخی موارد، تکمیل درمان نیازمند چندین جلسه ملاقات با دندانپزشک است. پس از درمان نهایی، دندان ترمیم شده شما نباید دردناک باشد، هر چند ممکن است حساسیت آن برای چند روز افزایش یابد. داروهای مسکن موجود در داروخانه‌ها مانند پاراستامول یا ایبوپروفن می‌توانند برای کاهش ناراحتی‌های ممکن پس از درمان مفید باشند.
نتیجه گیری
عملیات حذف پالپ عفونی ریشه، پاکسازی فضای باقی مانده و مهروموم‌کردن آن را “روت‌کانال تراپی (RCT)” نامیده می‌شود که به اختصار “روت‌کانال” است. اصطلاح “عصب‌کشی” در زبان علمی دندانپزشکی استفاده نمی‌شود. اصطلاح علمی و آکادمیک برای این عمل “روت‌کانال تراپی” یا “درمان کانال ریشه” است که به اختصار RCT نامیده می‌شود. همچنین می‌توان به آن “درمان اندودنتیک” یا به اختصار “اندو” نیز گفت. در این مقاله از دکتر زهرا شمسایی، به بررسی این موضوع پرداخته شد.