همواره در مواقعی که درباره بیماری‌ها و مشکلات دهان و دندان صحبت می‌شود، بسیاری از مردم ابتدا به مواردی مانند پوسیدگی، حساسیت دندان، و کشیدن دندان عقل فکر می‌کنند. اما در واقع، علاوه بر این موارد بسیاری از مسائل و بیماری‌های دیگر نیز وجود دارند، از جمله انواع کیست‌های دندان و آبسه‌های دندانی. داشتن اطلاعات کافی در این زمینه بسیار مهم است تا بتوانیم از ابتلا به این مشکلات پیشگیری کنیم. به همین دلیل، در این مقاله از مجله دکتر زهرا شمسایی به‌طور جامع و با زبان کاملا ساده به معرفی انواع کیست‌های دندانی، علائم آنها و راهکارهای پیشگیری از آنها می‌پردازیم.
کیست دندان چیست؟
کیست دندان در واقع یک کیسه نرم و پر از مایع است که در کنار یا اطراف دندان ایجاد می‌شود. اگر تا کنون تجربه کیست یا آبسه دندان نداشته‌اید، احتمالاً خوش شانس بوده‌اید و همچنین بهداشت دهان و دندان خود را به‌خوبی رعایت کرده‌اید. زیرا کیست‌ها به طور معمول با درد و عفونت همراه هستند و می‌توانند بسیار آزاردهنده باشند. افزایش آگاهی در مورد انواع کیست‌ها و آبسه‌های دندانی، رعایت بهداشت دندان و اقدامات مناسب در صورت بروز کیست، از بهترین راهکارها برای حفظ سلامتی دندان‌ها و جلوگیری از درد و مشکلات دندانی است.
علت کیست دندان چیست؟
در اکثر موارد، کیست‌های دندانی در نزدیکی ریشه دندان‌های پوسیده یا در حال مرگ شکل می‌گیرند. عوامل مختلفی در ایجاد این وضعیت دخیل هستند، از جمله:
- رشد نامناسب یا قرارگیری نامناسب دندان‌ها در دهان
- انسداد یا خرابی کانال‌های ریشه به‌طور طبیعی یا به دلیل عوامل خارجی
- وجود سندرم ژنتیکی به نام سندرم گورلین
دندان‌های پوسیده و مرده می‌توانند محیطی مناسب برای تشکیل کیست فراهم کنند و بیشتر کیست‌های دندانی ناشی از مشکلات یا عفونت‌های دندانی باشند، اما در برخی موارد ممکن است نشانه‌ای از بیماری نیز باشند.
کیست دندانی چه علائمی دارد؟
علائم کیست دندانی که باید به آنها توجه داشته باشید شامل موارد زیر می‌شود:
- حساسیت و درد در دندان‌ها
- فاصله یا جابجایی دندان‌ها
- لغزش دندان‌ها
- درد هنگام فشار دادن به یک ناحیه از لثه
- تورم لثه
- بی‌حسی در بخشی از صورت (ناشی از فشار کیست بر روی عصب)
در صورت تجربه هر یک از این علائم، بهتر است بلافاصله با دندانپزشک خود تماس بگیرید تا از پیشرفت کیست و بروز عوارض بعدی جلوگیری شود.
انواع کیست دندان
کیست پری اپیکال
این کیست، شایع‌ترین نوع کیست دندان است و توسط دندانپزشکان به عنوان کیست رادیکولار، کیست پریودنتال آپیکال (Apical periodontal )، کیست انتهای ریشه یا به طور ساده کیست دندان شناخته می‌شود. این کیست ناشی از تخریب یا نکروز بافت پالپ دندان ایجاد می‌شود. پالپ در واقع قسمتی از دندان است که در داخل کانال ریشه قرار دارد و حاوی مویرگ و بافت عصبی است.
وقتی پالپ دندان به علت پوسیدگی یا ضربه آسیب می‌بیند، منجر به التهاب می‌شود و معمولاً در انتهای ریشه کیست‌هایی ایجاد می‌شوند که به کیست انتهای ریشه یا کیست پری‌آپیکال (Periapical )معروف هستند. درمان کیست پری‌آپیکال به طور کلی پیچیده نیست. درمان اصلی شامل درمان ریشه دندان است و در صورت عدم موفقیت، دندان مرده باید خارج شود. برای جلوگیری از بازگشت التهاب یا عفونت، پر کردن ناحیه توصیه می‌شود. به منظور جلوگیری از بازگشت کیست، دندانپزشکان معمولاً از روش رتروگراد کانال ریشه (Retrograde root canal )استفاده می‌کنند.
کیست فولیکولار
کیست فولیکولار معمولاً در اطراف دندان عقل پایین یا نیش بالایی مشاهده می‌شود. در بیشتر موارد، عامل ایجاد این کیست فشاری است که دندان در حال رشد به لثه وارد می‌کند. این فشار، جریان طبیعی خون را مسدود کرده و باعث تجمع مایع بین بافت غشای مینا و قسمت تاجی دندان می‌شود. این مایع منجر به التهاب و عفونت می‌شود که اغلب به شکل یک کیست دنتیژروس(dentigerous)یا فولیکولار ایجاد می‌شود. درمان این کیست فقط با خارج کردن دندان و برداشتن کیست با جراحی امکان‌پذیر است.
کیست ادنتوژنیک کراتوسیست(Odontogenic keratocyst)
این کیست اغلب در ناحیه خلفی فک پایین ظاهر می‌شود، اما از نظر اندازه تقریباً با سایر کیست‌های دندانی مشابه است، با وجود نام ترسناکی که دارد. برای تشخیص دقیق این کیست، دندانپزشکان از روش‌هایی مانند بیوپسی، آنالیز میکروسکوپی و رادیوگرافی استفاده می‌کنند. علت دقیق بروز کیست ادنتوژنیک کراتوسیست مشخص نیست، اما تعدادی از نظریه‌ها وجود دارد که ممکن است منشأ این کیست را نشان دهند.
بعضی دندانپزشکان باور دارند که این کیست در محلی ظاهر می‌شود که دندان باید قرار می‌گرفته است و در واقع یک مکانیسم طبیعی برای پر کردن جای دندان از دست رفته است. اما برخی دیگر این نظر را دارند که این کیست یک تومور خوش‌خیم است که از بافت یک دندان آسیب‌دیده یا مرده ایجاد می‌شود. تنها راه درمان این کیست برداشتن آن با جراحی است. این کیست خاصیت عودکنندگی دارد و به همین دلیل پس از جراحی، دندانپزشکان معمولاً داروهای لازم را نیز تجویز می‌کنند.
درمان کیست دندان
برای درمان کیست‌ها روش‌های مختلفی وجود دارد، اما بهترین راه برای کیست دندان جراحی و تجویز دارو است. در صورتی که کیست کوچک و عفونی باشد، معمولاً درمان آن با مصرف آنتی‌بیوتیک کافی است، اما اگر کیست دندان بزرگ باشد، حتماً نیاز به برداشتن یا تخلیه آن احساس می‌شود.
درمان کیست دندان در خانه
اگرچه ممکن است برای برخی از کیست‌ها و آبسه‌های عفونی دندان، مصرف آنتی‌بیوتیک مؤثر باشد، اما این کار باید با مشورت دندانپزشک انجام شود و استفاده خودسرانه و خوددرمانی در مورد کیست‌های دندانی هرگز توصیه نمی‌شود. این کیست‌ها در صورت عفونی شدن ممکن است به‌سرعت بزرگ شوند و حتی قادرند زندگی افراد را تهدید کنند.
چگونه می‌توان از تشکیل کیست دندان پیشگیری کرد؟
دندان‌های سالم به‌ندرت به کیست یا آبسه مبتلا می‌شوند. اگر عصب دندان به دلیل عفونت آسیب ببیند، باید درمان شود تا از تبدیل آن به منبع عفونت جلوگیری شود. این کار باعث پیشگیری از تشکیل کیست یا آبسه در بافت‌های اطراف دندان می‌شود. به همین دلیل، مراجعه به دندانپزشک در فواصل زمانی معین برای اطمینان از سلامت دندان‌های خود بسیار اهمیت دارد. گاهی اوقات دندانپزشک ممکن است وجود یک دندان دفن‌شده یا یک کیست نهفته را شناسایی کند. در این صورت، آزمایش رادیولوژی دندان به منظور بررسی وضعیت دندان‌ها تجویز می‌شود که این کار به شناسایی زودهنگام کیست‌ها و درمان به‌موقع آنها کمک می‌کند.
تشخیص کیست دندان
بخش عمده‌ای از کیست‌های دندانی به دلیل پنهان شدن زیر لثه، از طریق معاینات روتین دهان و دندان تشخیص داده نمی‌شوند. در چنین مواردی، دندانپزشکان از روش‌های تصویربرداری مانند رادیولوژی استفاده می‌کنند. در تصاویر رادیولوژی، کیست‌ها به صورت لکه‌های تیره قابل مشاهده هستند، که این کمک می‌کند تا آنها را تشخیص داد.
آبسه دندان چیست؟
آبسه دندان یک کیست چرکی و عفونی است که ناشی از عفونت باکتریایی در دندان‌های پوسیده ایجاد می‌شود. این آبسه‌ها می‌توانند در نقاط مختلف اطراف دندان شکل بگیرند و به دندان، استخوان اطراف، و حتی دندان‌های مجاور آسیب برسانند. سه نوع عفونت دندانی ممکن است منجر به ایجاد آبسه شوند، شامل:
- عفونت لثه: این نوع عفونت باعث ایجاد آبسه بر روی لثه می‌شود که معمولاً روی دندان یا بافت نگه‌دارنده آن تأثیر نمی‌گذارد.
- آبسه پری اپیکال(Periapical): این نوع آبسه در انتهای ریشه دندان ایجاد می‌شود و ناشی از نفوذ باکتری‌ها از طریق شکستگی یا حفره دندان به بخش پالپ دندان است.
- آبسه پریودنتال(periodontal): این نوع عفونت از استخوان و بافت‌های نگه‌دارنده دندان شروع می‌شود و باکتری‌ها در فضای بین دندان و لثه شروع به رشد می‌کنند. این نوع آبسه معمولاً ناشی از بیماری‌های لثه است و در بزرگ‌سالان شایع‌تر است.
تفاوت بین کیست و آبسه دندان چیست؟
آبسه دندان یکی از مشکلاتی است که هر فردی ممکن است در طول زندگی خود چندین بار با آن مواجه شود و اغلب این معضل به عنوان یکی از شایع‌ترین مشکلاتی در زمان پوسیدگی و درد دندان تجربه می‌شود. بنابراین، اهمیت دانستن تفاوت بین کیست دندان و آبسه بیش از پیش است. اغلب کیست‌های دندانی عفونی نیستند، اما در صورتی که با عفونت همراه شوند، به آبسه تبدیل می‌شوند.
به طور کلی، علت اصلی بروز آبسه باکتری‌های موجود در دهان و لثه است، و در بیشتر موارد، پوسیدگی دندان به عنوان عامل اصلی ظهور آبسه اشاره می‌شود. آبسه‌های کوچک معمولاً با تجویز آنتی‌بیوتیک قابل درمان هستند، اما در موارد آبسه‌های بزرگتر، ایجاد برش‌هایی برای تخلیه آنها و جلوگیری از باقی‌ماندن عفونت می‌تواند ضروری باشد.
جراحی کیست دندان
پس از انجام معاینه کامل و تصویربرداری رادیولوژی، دندانپزشک بر اساس نوع کیست یا آبسه، تصمیم می‌گیرد که کدام روش درمانی برای کیست دندانی مناسب‌تر است. در برخی موارد، ممکن است کیست به‌طور کامل از بین برود یا با ایجاد شکافی، تخلیه شود. قبل از انجام جراحی کیست دندان، دندانپزشک دندان‌ها را به‌طور کامل تمیز و پولیش می‌کند تا پلاک‌های احتمالی در اطراف کیست از بین بروند. همچنین، قبل از جراحی، یک پروبیوتیک خوراکی به‌منظور افزایش باکتری‌های مفید در بزاق تجویز می‌شود که به روند بهبودی کمک می‌کند.
در صورتی که نیاز به درمان ریشه باشد، این اقدام معمولاً قبل از برداشتن کیست انجام می‌شود. در این مرحله، کیست با بی‌حسی موضعی برداشته می‌شود. گاهی اتفاق می‌افتد که جراح دندان تشخیص می‌دهد که باید دندان را همراه با کیست خارج کند. همچنین، در برخی موارد از مواد استخوانی برای پر کردن فضای خالی ناشی از برداشتن کیست استفاده می‌شود و سپس محل زخم با بخیه بسته می‌شود. علاوه بر این، بافتی که جراح برداشته است، ممکن است به آزمایشگاه ارسال شود تا نوع کیست به عنوان خوش‌خیم یا توموری بودن آن مشخص گردد.
آبسه دندانی در کودکان
آبسه در کودکان معمولاً به‌صورت یک جوش کوچک آغاز می‌شود و در ابتدا اغلب بدون درد و تورم قابل مشاهده است، اما اگر التهاب در نزدیکی دندان‌های خلفی اتفاق بیافتد و درمان صورت نگیرد، ممکن است راه‌های تنفسی کودک را تحت تأثیر قرار دهد و مشکلاتی برای نفس کشیدن ایجاد کند. علاوه بر این، آبسه‌های مربوط به دندان‌های بالایی در کودکان ممکن است باعث انتقال التهاب به مغز شوند و در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می‌توانند بسیار خطرناک باشند.
همان‌طور که بیان شد، اگر به بهداشت دهان و دندان کودکان توجه نشود، آسیب‌های جدی مانند کیست و آبسه به‌سرعت شکل می‌گیرند. خوشبختانه، وجود علائم هشداردهنده مانند درد دندان و تورم صورت، نشانگر وضعیت نگران‌کننده است و می‌تواند به‌عنوان شاخص‌های واضح و قابل‌توجهی برای تشخیص این کیست‌ها و درمان به موقع عمل کند.
نتیجه گیری
کیست دندان یک انبساط مایع در ناحیه پیرامون دندان است که معمولاً به دلیل عفونت یا تخریب بافت‌های دندانی ایجاد می‌شود. این مشکل می‌تواند باعث درد و ناراحتی شدید شود و اگر به‌طور صحیح درمان نشود، مشکلات جدی‌تری ایجاد کند. روش‌های درمان کیست دندان شامل جراحی کیست، درمان ریشه، تجویز آنتی‌بیوتیک و استفاده از مواد پر کننده فضای خالی بعد از برداشتن کیست است. همچنین، از تصویربرداری مانند رادیولوژی برای تشخیص دقیق‌تر و برنامه‌ریزی بهتر درمان استفاده می‌شود. اهمیت تشخیص و درمان به‌موقع این مشکل از اهمیت بالایی برخوردار است تا جلوی عوارض جدی‌تری از جمله عفونت‌های شدید و فراگیر را بگیرد.